Rozliczenie majątku powstałego w trakcie trwania konkubinatu

W prawie polskim brak jest uregulowania prawnego dotyczącego konkubinatu (związków partnerskich, związków nieformalnych). W związku z powyższym w przypadku potrzeby rozliczenia majątku osób, które w takim związku pozostawały, zachodzi konieczność zbadania, w jaki sposób partnerzy ukształtowali swoje stosunki prawne. Następnie Sąd stosuje do określonego stanu faktycznego odpowiednie przepisy, przeważnie rozlicza byłych partnerów na podstawie przepisów o zniesieniu współwłasności lub przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, ewentualnie przepisów dotyczących rozliczenia nakładów i wydatków na cudzą rzecz.

Rozliczenie majątkowe po ustaniu faktycznego związku osobisto - majątkowego osób tej samej płci (dotyczy to również związków heteroseksualnych) następuje na podstawie przepisów kodeksu cywilnego odpowiednich do ustalonej konkretnej postaci i treści stosunków ukształtowanych w danym związku (Zob.Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2007-12-06, IV CSK 301/07, Opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna rok 2009, Nr 2, poz. 29, str. 69).

I. Zniesienie współwłasności

Przepisy o zniesieniu współwłasności znajdą zastosowanie w sytuacji, w której konkubenci zakupią wspólnie rzecz (np. mieszkanie) na zasadach współwłasności ułamkowej. Oznacza to, że konkubenci są współwłaścicielami tak zakupionego mieszkania po połowie (lub w innym ustalonym udziale).

Sposób zniesienia współwłasności opisuję dokładnie w wybranej tematyce porad prawnych na mojej stronie.

Sposób dokonywania rozliczeń finansowych pomiędzy podmiotami nieformalnego związku (konkubinatu) po jego ustaniu był przedmiotem wielu wypowiedzi Sądu Najwyższego, który poszukiwał w obowiązujących instytucjach prawnych, stosowanych mutatis mutandis do stanów faktycznych rozstrzyganych przez siebie spraw najbardziej właściwych - odpowiadających realiom ujawnionym w konkretnych postępowaniach - rozwiązań. Ta różnorodność rodzajowa spraw prowadziła do bardzo różnych, nieraz odbiegających od siebie nawzajem stanowisk (w szczególności: możliwość stosowania do tego rodzaju rozliczeń przepisów o zniesieniu współwłasności w rozumieniu art. 210 KC, możliwość rozliczania wzajemnych roszczeń byłych konkubentów na podstawie stosowanych odpowiednio przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w rozumieniu art. 405 i nast. KC). Generalnie, przy braku uregulowań ustawowych, decydujące znaczenie dla przyjmowanego rozwiązania w zakresie normatywnej podstawy tego rodzaju rozliczeń, jest stan faktyczny danej sprawy, który decyduje o ocenie, który z przepisów w szczególności Kodeksu cywilnego, przy jego odpowiednim stosowaniu będzie najbardziej właściwy dla stosunków jakie nawiązały się pomiędzy byłymi partnerami, będąc podstawą faktyczną zgłoszonych do rozliczenia roszczeń(Zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie - I Wydział Cywilny z 2012-09-19, I ACa 469/12, Opubl: www.orzeczenia.ms.gov.pl).

II. Bezpodstawne wzbogacenie

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mają zastosowanie w sytuacji, w której jeden z partnerów czyni nakłady na majątek drugiego z partnerów, np. jeden z partnerów jest właścicielem mieszkania, a drugi wykłada pieniądze na jego remont. W takim przypadku po zakończeniu konkubinatu partner, który poczynił nakłady na majątek drugiego partnera będzie mógł się domagać zwrotu zainwestowanych pieniędzy na podstawie art. 405 i następne Kodeksu cywilnego, pod warunkiem że będzie w stanie wykazać stosownymi dokumentami (fakturami, umowami), że to on dokonał tych nakładów (kupował materiały budowlane, podpisał umowę z ekipą remontową). Zastosowania przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu będzie mogło mieć miejsce w sytuacji, w której jeden z partnerów wykaże, że doszło do przesunięcia majątkowego pomiędzy wzbogaconym i zubożonym bez podstawy prawnej.

Do rozliczeń majątkowych pomiędzy osobami pozostającymi w trwałym związku faktycznym (konkubinacie) mogą mieć zastosowanie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu(Zob. Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2000-05-16, IV CKN 32/00, Opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna rok 2000, Nr 12, poz. 222, str. 43).

III. Rozliczenie nakładów

W sytuacji opisanej powyżej, a więc w przypadku poczynienia nakładów z majątku jednego z partnerów na majątek drugiego z partnerów mogą mieć zastosowanie również przepisy dotyczące rozliczania nakładów i wydatków na cudzą rzecz, a więc art. 224 – 231 Kodeksu cywilnego.

Do stosunków majątkowych osób, które pozostawały w konkubinacie, nie można stosować przepisów o wspólności ustawowej i podziale dorobku małżonków. Oznaczałoby to bowiem zrównanie w pewnym zakresie małżeństwa i konkubinatu, do czego brak podstawy prawnej

Nieruchomość nie może być przedmiotem postępowania o zniesienie współwłasności między konkubentami, jeżeli stanowi wyłączną własność jednego z nich.

Nie można podzielić zapatrywania, że zdarzeniem powodującym powstanie współwłasności w częściach ułamkowych jest wspólna aktywność gospodarcza konkubentów. Nakłady i wydatki, które jeden z konkubentów poniósł w związku z budową domu na gruncie stanowiącym wyłączną własność drugiego konkubenta nie kwalifikują się bowiem jako zdarzenie, z którym ustawa łączy powstanie współwłasności w częściach ułamkowych. Poniesione nakłady i wydatki mogą natomiast stanowić - zależnie od okoliczności konkretnej sprawy - podstawę do rozliczeń według przepisów regulujących rozliczenie nakładów i wydatków na cudzą rzecz (art. 224 - 231 KC), czy o bezpodstawnym wzbogaceniu (Zob. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 2004-10-06, II CK 47/04, Opubl: Legalis).